در فرق میان بیمارها و علامت هر بیماری - ۱

بدانكه نشان بیماری گرم آنست كه هوای سرد و آب سرد بدو رسد خوش آید و نشان بیماری سرد آنست كه از آب گرم و هوای گرم راحت بیند و نشان بیماری تری آن بود كه گرانی و سستی و خواب بسیار آید و تری آمدن از بینی و لعاب از دندان و نبض نرم بود و نشان خشكی خلاف این بود و بباید دانستن كه بیماری امتلا و پر شدن رگها و اندامها بود اما نشان آنكه از امتلا بود آنست كه پیش ازان اتفاق افتاده باشد طعامهای گران و بسیار خوردن و باشد كه تن وی گران شده باشد و بكاهلی چسپیده و در وی ماندگی بود و نشان تهی شدن رگها آنست كه اسهال بوده باشد یا خون بسیار بیرون كرده بود یا كاری سخت كرده بود یا عرق بسیار كرده بود یا سفری كرده باشد و بیابان خشک بریده باشد و غذای ناموافق یافته یا زنی بود كه از وی خون حیض و نفاس بسیار رفته باشد و عادت طبیبان آنست كه هر كجا امتلا بینند گویند ماده است و مادّه كه گرم بود یا خون بود یا صفری و ماده كه سرد بود یا بلغم بود یا سود او نشان خون آن بود كه رنگ چشم بسرخی كراید و رگهای گردن برخیزد و طعم دهان شیرین بود و در حجامتها و رگها كه بزند خارش پدید آید و طپش اندامها چون طپش اندام كسی بود كه از گرمابه بیرون آید و یا چنانكه گوئی كه عرق خواهد كرد و نشان صفری آن بود كه دهان تلخ و خشک بود و تشنگی غلبه كند و رگ زود زود جنبد و تپ سخت سوزان بود و پیش از تپ لرزه بود و بول رنگین بود و بزردی گراید اما نشان بلغم آن بود كه رنگ روی بسفیدی گراید و رگ آهسته جنبد و بیمار كاهل بود و بول سفید بود