اصل دنیا سه چیز است: طعام و لباس و مسكن - ۱

بدانكه چون نظر كنی اندر تفاصیل دنیا، بدانی كه دنیا عبارتست از سه چیز: یكی اعیان چیزها كه بر روی زمین آفریده اند: چون نبات و معادن و حیوان، كه اصل زمین برای مسكن و برای منفعت زراعت می باید، و معادن چون مس و برنج و آهن برای آلات را، حیوانات برای مركب و برای خوردن را، و آدمی دل و تن را بدین مشغول كرده است [بطوریكه در این چند سطر مشاهده میشود، پس از تقسیم دنیا سه چیز ظاهراً اینطور میرسد كه غیر از یكی كه همان اعیان چیزها باشد دوم و سوم ذكر نشده، ولی با مراجعه بفصل «بیان حقیقة الدنیا» در كتاب سوم «احیاء علوم الدین» واضح میشود كه دوم و سوم این تقسیم علاقه و مشغولی دل آدمی و تن آدمی باین اعیان میباشد، كه بدون ذكر علامت تقسیم در همین جا نیز ملاحظه میشود]: اما دل بدوستی و طلب وی مشغول میدارد، و اما تن را باصلاح آن و ساختن كار آن مشغول میدارد.

و از مشغول داشتن دل بدوستی آن، در دل صفتها پدید میاید، كه آن همه سبب هلاک بود، چون: حرص و بخل و حسد و عداوت و غیر آن؛ و از مشغول داشتن تن بدان، مشغولی دل پدید میاید، تا خود را فراموش كند، و همه را بكار دنیا مشغول دارد.

و چنانكه اصل دنیا سه چیزست: طعام و لباس و مسكن، اصل صناعت كه ضرورت آدمی است نیز سه چیزست: برزگری و جولاهی [بافندگی] و بنایی؛ لكن این هر یكی را فروغ اند، كه بعضی ساز آن همی كنند، چون حلاج و ریسنده ریسمان كه ساز جولاه میكنند، و بعضی آنرا تمام میكنند چون درزی [خیاط] كه كار جولاه تمام كند و این همه را بالات حاجت افتاد، از چوب و آهن و پوست و غیر آن؛ پس: آهنگر و درودگر [نجار] و خراز [كفاش – كسی كه با چرم كار می كند] پیدا آمد.